To nie zabawa – to przymus, czyli czym są zachowania stereotypowe i kompulsywne?

Pozornie niewinnie wyglądające zachowania takie jak: gonienie własnego ogona, uporczywe wpatrywanie się w jakiś przedmiot czy też wylizywanie łap są dla psa niebezpieczne. Zachowania kompulsywne i stereotypie to groźne działania, które pies wykonuje nie dla zabawy, lecz z powodu wewnętrznego przymusu. Niebezpieczeństwo tych zachowań polega głównie na tym, że  właściciel późno je dostrzega. W związku z powyższym bywają one długotrwale utrwalane przez psa i w konsekwencji trudne do wyeliminowania.

W publikacjach dotyczących tych zaburzeń stereotypie i zachowania kompulsywne są różnie definiowane i klasyfikowanie. Niektórzy eksperci stereotypie przedstawiają, jako jeden z typów zachowań kompulsywnych inni natomiast, jako osobne zaburzenie. W literaturze, jako zaburzenia kompulsywne określa się te wynikające z fiksacji na określonym celu. Są one złożonymi wzorcami czynności powiązanymi z procesami poznawczymi takimi  jak wyszukiwanie przedmiotu, konkretnego miejsca lub prowokacja określonej sytuacji.

Stereotypie natomiast są utartymi wzorcami motorycznymi, których celem wydaje się samo powtarzanie danej czynności. Te proste, lecz uporczywie powtarzane zachowanie uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie psa a nawet lub prowadzą do samookaleczeń.

Różnice między zaburzeniami kompulsywnych i stereotypowymi nie są, więc ewidentnie widoczne. Można nawet powiedzieć, że się uzupełniają i wzajemnie przenikają. Dlatego też wymienię ich przykłady bez podziału na określoną grupę. Lista zachowań przymusowych jest niestety długa, a do najczęściej spotykanych zalicza się:

• wylizywanie łap, podłogi, rąk opiekunów
• gryzienie pazurów
• uporczywe bieganie czy kręcenie się w kółko
• wpatrywanie się,
• gonienie własnego ogona
• częste wokalizacje
• ssanie boków lub legowiska
• łapanie niewidzialnych much,
• różnego rodzaju samookaleczenia
• załatwianie się w domu
• zjadanie rzeczy niejadalnych
• nadmierne picie wody

Ze względu na płynne przejście między zachowaniami kompulsywnymi oraz stereotypowymi przedstawię wspólną dla obu typów zaburzeń etiologię i diagnostykę.

Przyczyny zachowań stereotypowych i kompulsywnych

Zachowania przymusowe mają bardzo złożoną etiologię, przez co wymagają szerokiej diagnostyki, a następnie wymagają niełatwej terapii. Przyczyn występowania zachowań przymusowych może być wiele, jednak jako główną uznaje się zaburzenia homeostazy.
Zachowanie psa jest kontrolowane przez różne neurotransmitery, których równowaga wpływa na dobre samopoczucie. Do najważniejszych hormonów regulujących homeostazę należą:

Serotonina – odpowiada za dobre samopoczucie psa, łagodzi ból, obniża występowanie agresji i reguluje sen.

Dopamina  – jest hormonem, który odpowiada za  motywację, procesy uczenia się  i uwagę oraz na agresję.

Noradrenalina – podobnie jak dopamina związana jest z motywacją, a także z pobudzeniem i stresem.

GABA – ma działanie przeciwlękowe, rozluźniające i uspokajające.

Równowaga hormonalna zależy od lub  wielu czynników, a jednym z najważniejszych jest prawidłowa dieta. Istotne jest, więc zapewnienie zbilansowanej diety bogatej w aminokwasy. Aminokwasy są, bowiem prekursorami neurotransmiterów, dlatego ich właściwa podaż jest niezwykle ważna w gospodarce organizmu. Duże znaczenie ma także zdrowy przewód pokarmowy umożliwiający właściwe wchłaniane  odpowiednich składników z pożywienia.

Kolejnym elementem wpływającym na homeostazę neurotransmiterów w organizmie jest możliwość realizacji naturalnych potrzeb psa. Potrzeby dzielimy na nieelastyczne i elastyczne (o potrzebach psa przeczytasz tutaj). Codzienna możliwość realizacji potrzeb z obu grup skutkuje równowagą  organizmu. Poza niewłaściwą homeostazą za przyczynę występowania zachowań przymusowych uznaje się także:

Bodźce fizyczne – samookaleczanie czy wylizywanie może występować, gdy pies ma alergię, ranę lub odczuwa ból.

Czynniki środowiskowe – środowisko w jakim  pies przebywał ma ogromny  wpływ na jego zachowanie.

Stres – reakcja na stres zachodzi wielotorowo i dotyka organizmu na wielu jego poziomach. W skutek, czego organizm zmuszony jest do działań mających na celu  przywrócenie naturalnego stanu równowagi fizycznej i psychicznej.

Uwarunkowania genetyczne i temperament – psy mogą  mieć genetyczne predyspozycje do zachowań kompulsywnych. Wymienia się kilka ras mających takie skłonności jest to m. in.: doberman, bulterier, ale i też sznaucer miniaturowy. Podobnie jest z temperamentem. Psy, które są z natury lękliwe częściej mają tego typu zaburzenia.

Jak już wspomniałam, etymologia zaburzeń kompulsywnych i stereotypowych jest złożona, dlatego niezwykle ważne jest postawienie właściwej diagnozy.

Postępowanie diagnostyczne

W przypadku wystąpienia zachowań przymusowych u psa należy przede wszystkim wykluczyć chorobę, jako przyczynę problemu. Dlatego powinno się zacząć od przeprowadzenia przez weterynarza diagnostyki różnicowej. Lekarz po wnikliwym wywiadzie i badaniu określi, czy na zachowanie psa mają wpływ następujące czynniki somatyczne.

Dolegliwości powodujące świąd:

• pasożyty
• atopowe zapalenie skóry
• alergie i nietolerancje pokarmowe
• zakażenia grzybicze i bakteryjne

Stany bólowe:

• stany zapalne
• urazy i blizny
• zwyrodnienia stawów
• zmieniona percepcja
• bóle głowy

Choroby układu nerwowego:

• infekcje i stany zapalne (np. toksoplazmoza)
• guzy
• padaczka
• demencja
• cukrzyca
• zapalenie nerwów

Choroby układu pokarmowego:

• niestrawność
• ból brzucha
• zapalenie żołądka

Po wyeliminowaniu przyczyny somatycznej należy skupić na możliwości realizacji potrzeb nieelastycznych i elastycznych oraz się na warunkach środowiskowych psa. W przypadku jakichkolwiek niedoborów w pierwszej kolejności należy zaspokoić psu jego potrzeby i zapewnić właściwe standardy życia.

Kolejnym krokiem jest wizyta behawiorysty, który na podstawie obszernego wywiadu z opiekunem zwierzęcia postawi diagnozę. Proces diagnostyczny można podzielić na trzy etapy:

1. Wywiad dotyczący pochodzenia oraz dotychczasowych i obecnych warunków środowiska życia psa. Dotyczy m.in. informacji na temat: stopnia zaspokojenia potrzeb zwierzęcia, szkoleń czy zachowania wobec opiekunów.-
2. Ocena temperamentu i zachowania w różnych sytuacjach zwierzęcia – dokonuje się jej na podstawie ankiety wypełnionej lub wypełnianej  przez właściciela. Pytania ankietowe związane są z typowym zachowaniem psa w określonych sytuacjach i ocenia się je, jako: neutralne, radosne, lękliwe, uległe lub agresywne.
3. Analiza występujących zaburzeń kompulsywnych – Polega na uzyskaniu szczegółowych informacji dotyczących występowania stereotypi takich jak:

• Opis zachowania kompulsywnego i sytuacji, w której występuje,
• Opis zachowania psa i ludzi zarówno przed jak i po wystąpieniu zachowania kompulsywnego,
• Określenie czy jest możliwe odwrócenie uwagi psa od niepożądanego zachowania,
• Ustalenie częstotliwości i czasu trwania występowania zaburzeń,
• Zebranie informacji o sygnałach wysyłanych przez psa,
• Ustalenie wieku i okoliczności, w jakich problem wystąpił po raz pierwszy.

Wszystkie powyższe informacje pomogą behawioryście w ułożeniu indywidualnego programu terapeutycznego, którego celem jest poprawa ogólnego dobrostanu psa. Wnikliwe i poprawne przeprowadzenie diagnozy zarówno przez weterynarza, jaki behawiorystę umożliwia dobranie odpowiedniej dla psa i jego problemów terapii. Należy pamiętać, że wyeliminowanie przymusowych zachowań u psa zależy w głównej mierze od konsekwentnego stosowania się przez właścicieli do zaleceń terapeutycznych.